Ik ben het Vijftig Vrouwen onderzoek gestart in januari 2013. Op zoek naar literatuur over de midlife periode bij vrouwen kwam ik maar weinig tegen. Er was wel wat geschreven, maar niet in het Nederlands of over Nederlandse vrouwen. Ik vond wel een Amerikaans boek: ‘The Breaking Point; how today’s women are navigating midlife crisis’ van Sue Shellenbarger, een journaliste. Ze beschrijft hierin een aantal archetypen van vrouwen die in de midlife periode belangrijk kunnen zijn. Een interessant boek dat bevestigt dat de midlife een belangrijke periode is waarin je als vrouw een ontwikkeling doormaakt, met alle ups en downs die daarbij kunnen horen. Maar het boek gaat heel duidelijk over Amerikaanse vrouwen in een Amerikaanse maatschappij. Ik wilde graag meer weten over Nederlandse vrouwen en hoe zij hun midlife beleven. Daarom ben ik het ze zelf maar gaan vragen. 

Ik heb het Vijftig Vrouwen onderzoek uitgevoerd tussen januari en oktober 2013. Aanvankelijk ben ik begonnen met drie vrouwen in mijn eigen netwerk te vragen of zij geïnteresseerd waren zich door mij te laten interviewen. Ik vroeg hen ook of zij misschien nog andere vrouwen wisten die mee wilden doen. Het criterium was dat de vrouwen in de midlife of daar voorbij moesten zijn en daarover wilden praten. Ik heb ook via social media geworven en in het begin langzaam maar algauw als de spreekwoordelijke steeds groter wordende sneeuwbal kwamen de aanmeldingen binnen om een piek te bereiken in september en oktober.

De interviews waren semigestructureerd: ik heb geen vragenlijst bij de hand gehad, omdat ik graag wilde dat het een persoonlijk gesprek zou worden waarin de vrouwen vertrouwelijke zaken konden vertellen zonder het gevoel te hebben dat er items van een lijst afgevinkt werden. Ondertussen had ik natuurlijk wel een lijstje met onderwerpen in mijn hoofd die ik graag besproken wilde hebben. Ik heb geen aantekeningen gemaakt, maar de gesprekken opgenomen op mijn mobiele telefoon. Ik begon steeds met vragen naar hun begin, dus waar en wanneer ze geboren waren. Daarna wilde ik graag iets weten over hun gezin van herkomst, de schoolcarrière, opleiding en werk en hun relaties. Een belangrijk focuspunt was uiteraard hun ervaringen in de midlife. Ook heb ik elke vrouw gevraagd of en welke ervaringen ze hadden met de overgang.

De interviews duurden tussen de een en anderhalf uur, met een uitschieter naar drie uur bij één vrouw die veel te vertellen had en die zelfs voor een lunch had gezorgd. Ik heb alle vrouwen vooraf verzekerd dat alles wat ze me vertelden vertrouwelijk was. De namen die je leest als het gaat over het Vijftig Vrouwen onderzoek zijn door mij verzonnen. Wanneer ik een situatie beschrijf waardoor de vrouw misschien in haar omgeving herkend zou kunnen worden, ben ik altijd bij haar nagegaan of ze het eens was met de beschrijving. Bij al te herkenbare details zijn die zodanig veranderd dat ze niet naar een vrouw te herleiden zijn zonder de essentie van haar verhaal geweld aan te doen.

De Vrouwen

De vrouwen woonden verspreid over het hele land, met een concentratie in de Randstad provincies en Noord-Brabant. Ik heb heel wat kilometers gemaakt omdat ik de meeste vrouwen in hun eigen woning heb geïnterviewd. Voor hen wel zo prettig om in hun vertrouwde omgeving te zijn terwijl ze over persoonlijke zaken bevraagd werden, en voor mij gaf het extra beeld en gevoel bij de vrouw met wie ik sprak. Een vrouw vond het fijner om in een openbare gelegenheid af te spreken. Dat ging op zich prima, alleen was het met al het omgevingsgeluid vrij lastig om de opname terug te luisteren. Zeven vrouwen werden liever bij mij thuis geïnterviewd.

De leeftijd van de vrouwen op het moment van interviewen lag tussen de vierenveertig en vijfenzestig jaar, maar het merendeel (70%) was tussen de zevenenveertig en vierenvijftig jaar oud. Het opleidingsniveau was vrij hoog: ongeveer de helft (26 vrouwen) had HBO als hoogst afgemaakte opleiding en zes waren er universitair geschoold. Zeventien vrouwen hadden MBO/MEAO gedaan, één vrouw had geen vervolgopleiding gedaan na de MAVO. Veel vrouwen hebben tijdens hun werkzame leven nog opleidingen en cursussen gedaan. Soms alleen uit interesse en een wens tot verdieping, soms met de uitdrukkelijke reden om hogerop te komen.

Het grootste deel van de vrouwen (negentien) werkte in de gezondheidszorg, sociale dienstverlening en verzorging, met beroepen die uiteenliepen van activiteitenbegeleidster, wijkverpleegkundige, logopediste en pedicure. Een volgende grote groep van zestien vrouwen heb ik samengevat in de categorie ‘management en administratie’. Dit waren HR – medewerkers, voorlichters, administratief medewerkers en personeelswerkers. Vijf vrouwen werkten in de kunstzinnige sector: twee schrijfsters, een edelsmid, een DJ, een styliste en een zangeres. Vijf vrouwen waren werkloos, één vrouw was fulltime huisvrouw en één vrouw was gepensioneerd.

 Ten tijde van het onderzoek waren zestien van de vrouwen getrouwd. Twintig vrouwen waren gescheiden, waarvan achttien nu alleenstaand waren. Twee van hen woonden inmiddels samen met een ander. De scheiding van hun man gebeurde in vijftien van de gevallen op initiatief van de vrouw. De andere vrouwen werden verlaten door hun man. In alle gevallen omdat hij verliefd werd op een ander. Op één na zijn de vrouwen allemaal in hun midlife periode gescheiden. Acht vrouwen waren alleenstaand, Vijf woonden samen met hun partner en een vrouw was weduwe. Vijfendertig van de vrouwen had kinderen en vijftien van hen was kinderloos. In vijf gevallen was dat ongewild.

Het centrale thema

Al na de eerst paar gesprekken begon ik te begrijpen dat er een centraal thema is voor vrouwen in de midlife. Een zinnetje dat steeds weer terugkwam in de interviews: “En IK dan?”. Veel vrouwen vragen zich in hun midlife af wanneer het nou een keer hun tijd is. Wanneer mogen ze een keer aandacht voor zichzelf hebben?

Dit is anders dan bij mannen. Zij realiseren zich in hun midlife vaak dat ze hun energie gestoken hebben in het verwerven van uiterlijk succes en vragen zich af of dat alles is wat het leven te bieden heeft.

Vrouwen worden van oudsher gesocialiseerd om hun aandacht te richten op relaties met anderen en wat die van hen verwachten. Ze hebben vaak het grootste deel van de zorg voor de kinderen, onderhouden relaties en vriendschappen en de contacten met de familie. Vaak komen vrouwen er dan tussen hun 40ste en 50ste achter dat ze in hun leven te weinig aandacht hebben gehad voor wat ze zelf vinden , voelen en willen. Veel vrouwen beschreven zichzelf als ‘pleasers’. Zoals een van hen het verwoordde: “Voor iedereen die hier binnenkomt hang ik bij wijze van spreken een ander schilderij op”. Dat gaat dwars zitten op den duur en de midlife is voor veel vrouwen de periode waarin dat eruit komt. Ze gaan dan last krijgen van dat gebrek aan aandacht, ze voelen zich tekort gedaan. Veel vrouwen merken dat ze het verleerd zijn om zich af te vragen wat zij nodig hebben om een vervuld en gelukkig leven te leiden.

Triggers

De midlife is een proces. De kern ervan is je realiseren dat je niet het eeuwige leven hebt waardoor je je gaat afvragen wat je van je leven vindt en of je op deze voet wil verder gaan. Dit ontwikkelingsproces wordt vaak in gang gezet door een specifieke trigger. Een aantal duidelijke triggers werden genoemd door de Vijftig Vrouwen:

Een behoorlijk aantal van hen werd verliefd op een ander dan hun eigen partner. Ze bloeien op van de aandacht die ze van de nieuwe liefde krijgen. Het is vaak een grote rode vlag dat ze in de periode ervoor te weinig aandcht voor zichzelf heeft gehad en die nu zoekt bij een andere man.

Door een ziekte of schokkende gebeurtenis wordt een mens met de neus op de feiten gedrukt: je bent niet onkwetsbaar of onsterfelijk. Een aantal vrouwen in het onderzoek noemden een ziekte als kanker, een overval of een ongeluk als een grote wake-up call om over hun leven na te gaan denken: “Als me nu iets overkomt, kan ik dan tevreden zijn over het leven dan ik geleid heb?”

Het bekende lege nest is voor sommige vrouwen aanleiding voor midlife-overpeinzingen. Omdat vrouwen steeds later kinderen krijgen, raakt het nest ook later leeg en komen de levensvragen later. Het kan ook dat als een vrouw merkt dat haar kinderen groter worden en haar steeds minder nodig hebben ze de bui al voelt hangen.

Een andere belangrijke aanleiding is verlies en verlating. Een onderdeel van rouwen is je afvragen hoe het nu verder moet met je leven. Dit kan gebeuren als iemand in je leven sterft, als je verlaten wordt door je partner of als je bijvoorbeeld je baan verliest. Het verlies triggert dan existentiele vragen over wie of wat je bent zonder die ander of zonder je werk.

Generatie – effecten

Het merendeel van de vrouwen die nu in hun midlife zijn, werden geboren tussen 1956 en 1970. Zij zijn van de zogenaamde ‘verloren generatie’, die te maken kreeg met grote jeugdwerkloosheid, de angst voor ‘de bom’ door de wapenwedloop tussen het oosten en het westen, en het einde van de seksuele vrijheid door de komst van HIV en Aids. Over het algemeen is deze generatie praktisch ingesteld, zelfredzaam en relativerend. Ze is opgevoed tot idealisme maar werd door de maatschappelijke omstandigheden gedwongen tot een no-nonsense mentaliteit: de samenleving bleek aanmerkelijk minder maakbaar dan hun in de jaren zeventig was voorgespiegeld.

Uit het Vijftig Vrouwen onderzoek bleek nog een belangrijke invloed op vrouwen, namelijk de opvoeding die ze hadden gekregen van hun ouders van de ‘Stille generatie’. Dit zijn de mensen die groot werden in de jaren van opbouw na de oorlog. Zij hebben thuis veelal nauwelijks aandacht gehad voor hun ’tere kinderzieltje’ en toen ze volwassen werden was er ook geen tijd voor: hard werken, niet piepen en een toekomst voor jezelf en je kinderen opbouwen was in die tijd het devies. En dat hebben ze gedaan: de kinderen van de Stille Generatie hebben het over het algemeen veel beter gehad dan hun ouders.

 Maar de stille generatie had niet geleerd hoe ze aandacht aan gevoelens moest schenken en dus ook niet hoe ze een emotionele band met hun kinderen op moesten bouwen. Vijfenzeventig procent van de vrouwen in het Vijftig Vrouwen onderzoek vertelde dat er bij hen thuis niet of nauwelijks over emoties werd gepraat. Soms was dat bijzonder schrijnend, als een kind te maken kreeg met traumatische gebeurtenissen zoals het verlies van een ouder of een broer of zus. Maar ook als dat niet gebeurde, wordt het gebrek aan aandacht voor gevoelens door de vrouwen genoemd als iets waar ze lang last van hebben gehouden.

 Als je gevoel er niet mag zijn, als je leert je aan te passen aan de wensen van anderen: hoe weet je dan wat je wilt in het leven, en hoe maak je dat duidelijk aan je omgeving? Veel vrouwen kwamen er pas relatief laat achter dat aanpassen en ‘meegaand’ zijn was wat ze hadden gedaan. Ze wisten eigenlijk niet eens wat ze vonden van de keuzes die ze gemaakt hadden in hun leven: ze waren eenvoudig niet gewend om hun gevoel en hun wensen serieus te nemen.

De overgang

Een voor mij opvallend resultaat uit het onderzoek was hoe vrouwen de overgang beleefden. Bijna allemaal vonden ze de overgang of het voortuitzicht daarvan niet zo’n punt. Het feit dat ze niet meer vruchtbaar zouden zijn, daar hadden ze geen moeite mee. En niet meer menstrueren was zelfs iets waar ze naar uitkeken. Zo’n luchtige benadering van een zo belangrijke verandering had ik niet verwacht.